What's in a name?

Een nieuwe naam kies je als je heel goed weet wie je bent, maar ook: wie je nooit meer zou willen zijn. Ik verzamelde verhalen van mensen die hun naam veranderden.
(30 mei 2015)
artikel gaat verder onder de foto's; klik op een foto voor het verhaal erachter

Namen zijn in taalkundig opzicht rare dingen: ze vormen zo'n beetje de enige woorden die je helemaal zelf voor het kiezen hebt. Een tafel is 'tafel', maar je kindje kun je noemen zoals je zelf wilt. Oké, er wordt een enkele keer een naam geweigerd als Urine of Marieke Methadon, maar Befke, Feeërieke en Cher'Li-Vaië? Allemaal geen probleem. Ouders hebben grote vrijheid bij het bepalen van een voornaam.

Het bijzondere is natuurlijk dat je een etiket plakt op iets wat je nauwelijks nog kent - althans zo is het de gewoonte in Nederland. In sommige andere landen wordt een kind wel genoemd naar iets tastbaars: de dag van de week dat het wordt geboren bijvoorbeeld (zo zijn alle Kofi's - ook Kofi Annan - op een vrijdag geboren) en een baby die blij ligt te kirren heet in sommige regio's 'hij die gelukkig is'.

In Nederland wordt een naam op gevoel, klank en associatie gekozen, op een moment dat de ouders hooguit nog wat vage contouren van hun kind hebben gezien op een echoscherm. Of dat kind zich vervolgens zal ontpoppen tot een extravert of een verlegen persoon? Of het moslim of een christen wordt, of helemaal niks? Fijngevoelig of stoer? Of het de klanken van zijn naam zal waarderen? Je weet het allemaal niet.

Wie een nieuwe naam kiest voor zichzelf weet wél heel goed wie hij is, en ook: wie hij nooit meer zou willen zijn. Zoals het geven van een geboortenaam het begin markeert van een nieuw leven, zo doet het aannemen van een nieuwe naam dat vaak ook. Je zegt ermee: vanaf vandaag ben ik een nieuw persoon. Vanaf nu ben ik een Jolanda!

Ik besloot de verhalen te verzamelen, en wat daarbij onder meer opviel: van de tientallen mensen die bij het naamswijzigingsproject betrokken waren, was er maar één die zijn voornaam officieel had laten wijzigen. Ook landelijk gezien zijn er maar weinig mensen die die weg bewandelen. Hoeveel voornamen precies gewijzigd worden, wordt niet centraal bijgehouden, maar op Rechtspraak.nl zijn er over 2014 nog geen tien zaken over voornamen te vinden.

Niet zo gek, vindt familierechtadvocaat Pieter Dorhout uit Egmond aan den Hoef. Hij begeleidt één à twee voornaamswijzigingen per jaar en schreef ooit over de jonge ouders die hun tweeling in alle onschuld de modenamen Stijn en Frank hadden gegeven. "Veel mensen vinden het duur en ze vinden het gedoe. Het kost mensen alles bij elkaar al snel 1000 tot 2000 euro, en daarbij moeten de aanvragers de rechtbank ervan overtuigen dat ze een zwaarwegend belang hebben bij de wijziging, wat niet altijd lukt. Alleen mensen die een geslachtsoperatie hebben ondergaan mogen hun naam gratis wijzigen."

Er wordt door Nederlandse naamsveranderaars dan ook met enige afgunst naar het buitenland gekeken. In Groot-Brittannië kunnen naamswijzigingen met een formulier doorgegeven worden op de website van de overheid, en met dat formulier kunnen mensen vervolgens een nieuw paspoort of een nieuw rijbewijs aanvragen. Kost niks, en er hoeft niks bewezen te worden. De enige eis is dat je niet van plan bent iemand op te lichten door een pseudoniem te gebruiken. Ook in andere landen zijn de eisen vaak soepeler dan in Nederland.

Zijn wij hier niet een beetje te streng? Pieter Dorhout vindt van niet. "In Nederland zijn de gegevens van de burgerlijke stand, de Belastingdienst, schuldeisers allemaal via de naam aan elkaar gekoppeld. Als je die dan al te makkelijk zou kunnen wijzigen, wordt het voor schuldeisers bijvoorbeeld wel erg lastig hun geld terug te vorderen. Nu het burgerservicenummer steeds belangrijker wordt, is er wel een kans dat rechtbanken de verzoeken tot naamswijzigingen iets anders gaan beoordelen. Welke zaken op dit moment veel kans maken? Die van mensen die een andere religie hebben aangenomen of die een nare jeugd hebben gehad. Mensen die komen met een verhaal als 'mijn tante Louise is overleden en door haar naam aan te nemen, blijft ze toch dicht bij me' zijn bijvoorbeeld iets minder kansrijk. Dan zie je de rechter denken: zet dan maar liever gewoon een foto van haar op het nachtkastje."

Maar toch, heeft niet iedereen het recht om zijn eigen naam te kiezen? Dorhout: "Ja, het is ergens natuurlijk heel raar dat je iets wat zó sterk met je eigen identiteit samenhangt niet zelf zou mogen bepalen, juist ook omdat ouders tegenwoordig de vrijheid hebben om hun kind allerlei buitengewone namen te geven. Maar goed, in de praktijk kun je op ieder moment je roepnaam veranderen. Johannes kan zeggen dat hij graag Jan genoemd noemt, maar Gerard kan dat ook. Geen haan die ernaar kraait."

Dorhout weet waar hij het over heeft. Hij veranderde op zijn zevende zijn naam van Piet naar Pieter: "Ik dacht: nu ben ik wel groot genoeg om mezelf zo te gaan noemen."


De serie verscheen in de zaterdagbijlage van Trouw en in Quest Psychologie. Ook werd de serie geëxposeerd in MLBgalerie, op het Meertens Instituut, in de Stadsschouwburg Utrecht, in Bibliotheek Cinétol en in OBA Mercatorplein.